Korte geschiedenis van het dorp Spankeren

De naam ‘Spankeren’ zou betekenen ‘een verhoging in een nat gebied’. Spankeren ligt ongeveer op de grens van de stuwwal en de lager gelegen IJsselvallei. Het plaatsje telt momenteel een duizendtal inwoners. Het is het kleinste dorp van de gemeente Rheden.

Het voornaamste huis van Spankeren is ‘de Geldersche Toren’, oorspronkelijk een middeleeuwse wachtoren van het Graafschap Gelre en sinds 1535 een woontoren. Andere historische locaties zijn o.a. de Petruskerk (12e eeuw), herberg ‘De Luchte’ (16e eeuw) en landgoed ‘De Bockhorst’ (16e eeuw).

In het begin van de 19e eeuw bestond het dorp Spankeren uit een kerk en 23 woningen. Rond 1850  werden de spoorlijn Arnhem-Zutphen en het Apeldoorns Kanaal aangelegd en hierdoor werd de kern van Spankeren in tweeën gesplitst. Vanaf eind 19e eeuw werd er vooral gebouwd aan de Dorpsweg tussen het Apeldoorns Kanaal en de kerk.

Ook na de Tweede Wereldoorlog bleven de ontwikkelingen in Spankeren bescheiden. Aan de noordzijde kwam er enkele nieuwe straten met woningen en in 1950 werd de muziektent gebouwd langs de Kerkweg.

Door de prima transportmogelijkheden (IJssel, kanaal en spoor) had Spankeren in de 20e eeuw relatief veel industrie. Zo was tot 1975 Emailleerfabriek “De Ysel” (de ‘EDY”) een grote werkgever voor de inwoners van Spankeren en Dieren. Door de economische crisis van de laatste jaren zijn er meer bedrijven verdwenen.

Spankerense kerk, Petruskerk

Kerkweg, Spankeren (Rijksmonument)

Het oudste gedeelte van de kerk is de toren, daterend van de elfde eeuw. De toren is een van de oudste gebouwen in de gemeente Rheden. De toren is gebouwd van verschillende formaten tufsteen met rode baksteen bovenin. Het kerkschip is gebouwd van rode baksteen.

De laan voor de Gelderse Toren, de Eikenlaan, loopt kaarsrecht op de kerk aan zodat men vanuit het kasteel vrij uitzicht op de kerk had!

1179          bouw kerk

1364          verbouw/nieuwbouw

1550          afgebrand en herbouwd

1595          een gereformeerde predikant

1629          vernield door Spaanse troepen en herbouwd

1803          brand en herbouw, de kerk kreeg het huidige uiterlijk

1874          bouw van het lijkenhuisje tegen de kerktoren, nu consistoriekamer

1900          Nederlands Hervormde gemeente van Spankeren

1985          Restauratie Kerk en Kosterij (de Puthof) afgerond

heden         Petruskerk in Spankeren

Herberg ‘De Luchte’

Zutphensestraatweg 45, Spankeren

Al in de middeleeuwen liep er een weg tussen Arnhem en Zutphen, ongeveer op de

zelfde plaats als waar de weg nu ook ligt.

Sinds 1645 staat op de plaats van de huidige Herberg de Luchte een uitspanning, die eerst Lugt en daarna Logt en uiteindelijk Luchte genoemd werd. De herberg dankte zijn naam aan een lantaarn boven de ingang. In tijden dat er nog geen straatverlichting was, was het licht al van verre te zien en een goede manier om reizigers op de aanwezigheid van een herberg te wijzen. De ingang heeft in de loop der jaren een andere plaats gekregen, maar de lantaarn is nog steeds te zien op de plaats waar ze altijd geweest is.
Het was een goed gekozen plek voor de vestiging van een uitspanning of herberg, gelegen aan de strategische weg van Arnhem naar Zutphen. Omstreeks 1820 werd de grindweg van Dieren naar Zutphen bestraat en omdat veel van het doorgaande verkeer toch al bij De Luchte stopte, was het logisch om ook hier een tolhuis te vestigen.

1563          Herberg ‘de Lugt’

1645          Café de Luchte, het voorhuis

1805          eigendom van baron Van Rhemen

1850          het achterhuis wordt aangebouwd

1894          mevrouw Jacoba Elisabeth baronesse van Rhemen erft het bezit

1922          in het bezit van Albertus Antonius Emperpoll

1935          in het bezit van Johan de Weerd

1948          in het bezit van Dirk Haarbrink

1948          renovatie speeltuin

1963          Restaurant De Luchte, in bezit van Bernard Herman Le Roy,

2002          Herberg De Luchte, eigenaar Fam. Bos

heden        Herberg De Luchte, eigenaar Fam. Bos

Het Tolhuis van Spankeren

Tegenover Herberg ‘De Luchte’ (aan het begin van de Torenallee richting Zutphen, tegenover de kruising met de Bockhorstweg).

????          datum bouw Tolhuis Spankeren onbekend

1823          Rijksweg van Dieren naar Zutphen wordt verhard

1829          Tolgaarder (rijksambtenaar) wed. C. Perbal

1875          het rijk verpacht de Tol aan tolpachter G. Eskes

1890          de rijkstollen worden afgeschaft, ook die van

                  Spankeren?

1930          bewoond door  P. Testerink, een zoon van de

                  laatste pachter. Het huisje was korte tijd een café.

±1935        Het tolhuis wordt afgebroken in verband met de

                  verbreding van de rijksweg.

‘De Puthof’

Dorpsweg 78, Spankeren (Rijksmonument)

1719          Een ongeveer drie eeuwen oude boerderij en het oudste boerderij-

                  gebouw van Spankeren.

                  De hoeve dankt zijn naam aan de aanwezigheid van een 12 meter diepe

                  put, die vroeger de hele buurt van water voorzag. De put is nu afgedekt

                  en bevindt zich onder het trottoir (1997).

                  De Puthof was lange tijd (tot 1995) de kosterij van de Spankerense kerk.

1985          Restauratie kosterij (de Puthof) en kerk afgerond.        

heden        woonhuis

De oude Pastorie en ‘De Weemhof’

Dorpsweg 73, Spankeren

1655          Bouw van een ‘weem’, een pastorie, op de hoek van de huidige

                  Dorpsweg en Bockhorstweg, op de plaats waar nu de ‘Weemhof’ staat.

                  Onder andere dominee Van Lacum (benoemd 1741- † 1783) en zijn

                  grote gezin hebben er gewoond

1903-1910 dominee Ort heeft als laatste in het oude pand gewoond

1910          De oude witgepleisterde pastorie werd omstreeks 1910 afgebroken.

                  Op dezelfde plaats werd vervolgens een nieuwe pastorie gebouwd, de

                  huidige ‘Weemhof’.

1911          Eerste steen van de ‘Weemhof’ werd gelegd door baron Van Rhemen,

                  de bewoner van de Gelderse Toren.

1973          De ‘Weemhof’ wordt verkocht aan mr. J.G. Wurfbain van de Gelderse

                  Toren.

                  Dominee de Jong was de laatste dominee in dit pand.

heden        woonhuis

De nieuwe pastorie

1981         gebouwd op korte afstand van de hoek Dorpsweg en Overweg,

                 dichtbij de kerk.

‘Het Grote Laar’ / ‘Hofstede De Groote Laar’

Bockhorstweg 1, Spankeren

De boerderij ‘Het Grote Laar’ is gelegen aan de Bockhorstweg nr. 1 te Spankeren,  schuin tegenover herberg ‘de Luchte’. De boerderij kent een indrukwekkende geschiedenis die zeker teruggaat tot 1300.

‘Laar’ betekent ‘bosweide’of ‘open plek in het bos’ of ook wel ‘bos op een moerassige grond’. De naam van de boerderij wijst op het ontstaan van de boerderij op een open plek in een bosrijke omgeving.

De naam ‘Het Grote Laar’ zou kunnen wijzen op het bestaan van een andere boerderij met de naam ‘Kleine Laar’. Er is echter nooit enig bewijs gevonden dat er een ‘Kleine Laar’ bestaan heeft. De oudste benaming van de boerderij Het Grote Laar was: ‘het Laar’.

Overzicht eigenaren 1300-heden

1300-1603     de Commanderie in Dieren

1603-1612     Anna Noordings

1612-1648     de Commanderie in Dieren

1648-1658     Stadhouder Willem II van Oranje Nassau

1658-????     Frederick Haeck en nazaten

????-1758     Reinirus Canisius Haeck en Joanna Megteld Moliard

1758-????     Johan Reinier Beuckevoort en Maria Lucia Haeck

????-1825     R. Beuckevoort

1825-1861     J.S. Godfried, legerkapitein en A.W. Godfried-Beuckevoort

1861-1869     Weduwe A.W. Godfried-Beuckevoort

1869-1871     F.G.R.H. van Lilaar, oud minister van justitie

1871-1910     P.J. van Voorst Vader, ‘Beleggingsmij. de Bockhorst NV’

2003-heden   W.F.J. van Dijke en A. van Dijke-Jellema

bron: “De rijke historie van “Het Grote Laar” te Spankeren 1300-2010: door A.T.G. Elzebroek, 2010.

‘De Burgershoeve’

Bockhorstweg 8, Spankeren (Rijksmonument)

De boerderij is van het hallehuis type. Bij dit type zijn woon-, stal-, werk- en opslagruimten onder één dak gelegen.

16e eeuw      kaart met boerderij op dezelfde plaats

1792             herbouw boerderij (na brand). De boerderij is onderdeel van

                     landgoed De Gelderse Toren

1800             gepacht door Teunis Evert Burgers (als eerste van het geslacht

                     Burgers), samen met zijn vrouw Maria Klaassen

1905             familie Burgers wordt eigenaar. De naam ‘De Burgershoeve’ is

                     waarschijnlijk toen ingevoerd.

1967             ‘De Burgershoeve’ wordt rijksmonument

1974-heden  Timo Burgers, landbouw-bedrijf  (6de generatie Burgers sinds 1800)

                     en Martine Burgers (dochter), praktijk voor paardenosteopathie

‘De Bockhorst’

Bockhorstweg 16, Spankeren (Rijksmonument)

In de 17e en 18e eeuw was de ‘Bockhorst’ eigendom was van verschillende adelijke geslachten. Men noemde het huis een ‘havezate’: een huis van adelijke heren, die verkiesbaar waren in het Ridderschap van de Veluwezoom, de feitelijke bestuurders van het platteland.

1533            vermelding van de ‘Boichorst’ (de Bockhorst)

1612-1670   in bezit van Daniël van Theuven.

±1613          bouw op het landgoed van een ‘havezate’ en een watermolen

1619            bouw van een boerderij

1624            watermolen afgebrand

1670-1714   jonker Herman van Delen

1714-1769   Willem Jan baron van Dedem

1769-1840   Walrandus Feriet

1840-1865   generaal P.S.R. van Hooff

1865            sloop en herbouw, ongeveer het huidige uiterlijk

1865-1876   E.J.L. Koch

1889-1898   A.J.E. Diemont

1898-1906   J.R.C. Reesink, Instituut Reesink, een jongensinternaat

1906-1910   P.J. van Voorst Vader

1937            ombouw van landhuis tot boerderij

1989            boerderij wordt weer woonhuis/landhuis

1990-1991  restauratie van de Bockhorst en koetshuis

1910-2011  N.V. Land Exploitatie Mij. De Bockhorst door P.J. van Voorst Vader

heden          De Bockhorst, ‘een huis voor familie en vrienden’

                    beheer: N.V. Exploitatiemaatschappij De Bockhorst

Pension ’t Boschhuis

Kanaaldijk ( achter autosloperij De Timp), Spankeren

1900           gebouwd door dhr. Kuiper, timmerman en kuiper

1900-1929  pension

1929           pension wordt in 2 woningen gesplitst

1929-1943  woning 1: familie Bruntink

1929-1960  woning 2: familie Zandbergen

1960           woningen worden gesloopt

Landgoed IJsselsteyn met Villa Kerkwijck (later: Villa IJsselsteyn)

Zutphensestraatweg, Spankeren

Gelegen aan de Zutphensestraatweg (Spankeren), net over het kanaal links, op de plaats die in de volksmond wordt aangeduid met ’t Kraaienbosje. Het landhuis bestaat niet meer.

1846           gebouwd door P.W. Bronkhuyze, het landhuis Kerkwijck

1859           Mevr. G.A. van Herwerden-Soeters

1871           Mr. Th.J. van Outeren

1879           H.Th. Voet

1891           jonkheer W.A.L. Mock

1908           mr. C.E. Havelaar

1919           W. baron van Ittersum (‘Kerkwijck wordt IJsselstyn’)

1923           Baron van Voorst tot Voorst

1942           het landgoed wordt gevorderd door de Duitsers

1944           bewoond door evacués uit Arnhem en inwoners van Spankeren

1945           Canadese leger: kantoor en opslagplaats

1945           Baron en Barones van Voorst tot Voorst

1946           F. Borst

1946           Villa geheel door brand verwoest.

1971           afbraak theehuisje, tuinmanshuis en koetshuis

1978           aankoop terrein door de Gem. Rheden van de erven van Voorst tot Voorst

Café-Restaurant ‘De Sluis’ (ook terras en film/feestzaal)

Zutphensestraatweg, Spankeren

1933           Café-Restaurant ‘De Sluis’, gebouwd door J.A. Reiff

                   (zijn woonhuis stond ernaast)

1935           H. Lamers, uitbater

19??           R. Wieringa, uitbater

1950-1971 M. Hallie, eigenaar

1971           sluiting van het Café-Restaurant de Sluis

1973           sloop van het pand i.v.m. voorgenomen doortrekking van snelweg A348

                   (Rijksweg 48)

De Edy, N.V. Emailleerfabriek ‘De IJsel’

Kanaaldijk, Spankeren

1916           oprichting van de Edy door ir. A. Schotsman

1920           eigen perserijj

1929           ovens omgebouwd tot gasovens, een eigen generatorgasfabriek

1936           fabricage geëmailleerde reclameborden

1939           introductie tunneloven door J. Schotsman

                   beitserij en ontvetterij geheel gemechaniseerd

1941           25-jarig jubilieum; zoon Jan wordt mededirecteur

1941           500 werknemers; 20.000 m2 fabrieksoppervlak

1950           tweede tunneloven

1953           productie van aluminium huishoudelijke artikelen, centrifuges en

                   wasmachines

1959           geëmailleerde bouwpanelen

1969           verkoop van het bedrijf aan Hagemeier

1974           sluiting van de fabriek; merknaam Edy blijft bestaan

1978           sloop van de fabriek en de schoorstenen van de Edy,

                   de Edy-periode is definitief voorbij.

Op de plaats van de Edy is nu industrieterrein “Kanaal 1’, met daarop de Edyweg.

Verzinkerij Dieren (vroeger: Verzinkerij Rooverts)

Kanaaldijk 38 en 40, Spankeren

1956-1973  Verzinkerij Rooverts gevestigd aan de Noorderstraat, Dieren

1971           Verzinkerij Rooverts aan de Kanaaldijk, Spankeren, op een deel van het

                   terrein van de Tudrana-fabriek (gekocht door Rooverts).

                   1938 - 1996  Tudrana fabriek in Spankeren

2000           overname van het bedrijf

2011           VD-groep met verzinkerijen in Dieren en Dreumel

Spankerense brug (Spankersche brug, Kanaalbrug Spankeren)

Van Kanaalweg/Geitenbergweg in Dieren naar Dorpsweg in Spankeren

1865           draaibrug

1930           ophaalbrug

1940/45      brug 2x verwoest tijdens WOII

1946           brug hersteld?

heden         ophaalbrug voor fietsverkeer (kan niet meer open)

Overweg (vroeger: Doodenweg of Doodweg)

Bij begrafenissen in de kerk van Spankeren liep de rouwstoet via de Overweg. Deze werd vroeger dan ook ‘Doodenweg’ of ‘Doodweg’ genoemd. De Doodweg was toen een zandweg met aan beide kanten akkers.

In 1652 werd de kapel van de Hof te Dieren afgebroken en de bewoners van Dieren moesten toen kiezen of men naar de kerk in Spankeren of Ellecom wilde. De meesten kozen toen voor Spankeren en in die tijd ontstond een kerkpad, dat vanaf de hoek Molenweg-Zutphensestraatweg in Dieren naar de kerk in Spankeren leidde. In Dieren zijn  nog een restanten van het oude kerkpad te zien.

De rouwstoeten liepen dus via de Zutphensestraatweg en Overweg en niet via het kerkpad.

Het Zwembad ‘Spankeren’

Het zwembad lag langs de IJssel, tussen de derde en vierde krib vanaf het

Apeldoorns kanaal, richting Gelderse Toren.

1932          opening van het zwembad door burgemeester W.TH.C. Zimmerman

1940          sluiting van het zwembad